Sāmoa
Independent State of Samoa Malo Saʻoloto Tutoʻatasi o Sāmoa | |
---|---|
Mautauave: Faʻavae i le Atua Sāmoa "Samoa is founded on God" | |
Vi'i o le Atunu'u: O Le Fuʻa o le Saʻolotoga o Sāmoa "The Banner of Freedom" | |
Laumua ma le a'ai e pitoisili ona tele | Apia 13°50′00″S 171°45′44″W / 13.83333°S 171.76222°W |
Gagana a le atunu'u | Samoa, Igilisi |
Fa'aletagata (2021) |
|
Tapuaiga (2021) |
|
Igoa o tagata | Samoan |
Malo | Repapelika fa'apalemene |
• O le Ao o le Malo | Tuimalealiʻifano Vaʻaletoʻa Sualauvi II |
• Palemia | Fiamē Naomi Mataʻafa |
• Fofoga Fetalai | Papaliʻi Liʻo Taeu Masipau |
Fono Faitulafono | Fono Aoao Faitulafono |
Tuto'atasi mai Niu Sila | |
• Treaty of Berlin | 14 Iuni 1889 |
• Tripartite Convention | 16 Fepuari 1900 |
• Fa'akolone e Siamani | 1 Mati 1900 |
• Nofoia e Niu Sila | 30 Aukuso 1914 |
• League tausi mavaega | 17 Tesema 1920 |
• UN tausi mavaega | 13 Tesema 1946 |
• Tuto'atasi | 1 Ianuari 1962 |
Eria | |
• Atoa | 2,831[3] km2 (1,093 sq mi) (167th) |
• Vai (%) | 0.3 |
Aofa'i o tagata | |
• November 2021 census | 205,557[4] (176th) |
• To'atele o tagata | 70/km2 (181.3/sq mi) |
GDP (PPP) | 2024 estimate |
• Total | $1.225 billion[5] |
• Per capita | $5,962[5] |
GDP (moni) | 2024 fuafuaina |
• Atoa | $908.561 million[5] |
• Per capita | $4,420[5] |
Gini (2013) | 38.7[6] medium inequality |
HDI (2022) | 0.702[7] high (116th) |
Tupe | Tālā (WST) |
Sone Taimi | UTC+13[8] (WST) |
Fa'asologa o aso | dd/mm/yyyy |
Itu e ave ai ta'avale | Agavale[9] |
Fa'ailoga telefoni | +685 |
ISO 3166 numera | WS |
Initaneti TLD | .ws |
ʻO Sāmoa o se atunuʻu Polenīsia ʻi le vasa o le Pasefika. E lua motu tetele, Upolu ma Savaiʻi. E 180,741 (2006) le aofai o tagata e nonofo i totonu o Sāmoa.[4]Sa tūtoʻatasi Sāmoa i le tausaga 1962. Ua manumalo Sāmoa i le tutoatasi ua lana pule anamua, Niu Sila. O Sāmoa o le Atunuu muamua i le Pasefika na ia uluai maua le tutoatasi ao i lalo ai o le vaavaaiga a Niu Sila. I aso nei, e lua ni atumotu tetele i Samoa: O Sāmoa i Sisifo lea ua faaigoa o Sāmoa, ma Sāmoa i Sasaʻe lea ua faaigoa ia American Samoa, poʻo Amerika Sāmoa.
I nei taimi, o le Palemia o le Malo Tutoatasi o Sāmoa o Fiamē Naomi Mataʻafa. O le Tama ma Ao O Le Malo mo Sāmoa, o lea ua tulai ai le Afioga ia Tuiatua Tupua Tamasese Efi ina ua tuʻumalo le Susuga i le Malietoa Tanumafili II i le Aso Faraire,11 o Me 2007.
E toatele tagata Samoa e nonofo i fafo i isi atunuʻu i le lalolagi. E toatele lava e nonofo i Niusila, Amelika, Ausetalia, Hawaiʻi, Amelika Sāmoa, Fiti, Toga, Ausetalia, Europa, ma isi atunuu pei o Iapani.
O le tausaga 1722 na iloa muamua ai motu o Samoa e papalagi, mai i le fauvaa Holani Jacob Roggeveen, sosoʻo ai lea ia Louis-Antoine de Bougainville i le tausaga 1768.
Taulaga i Apia
[Teuteu | edit source]O Apia le taulaga pito tele o Sāmoa, i le motu o Upolu. E 37, 708 (2006) tagata e nonofo i totonu o le taulaga o Apia.[4] O Apia o se nuʻu laititi ua faaigoa ai le taulaga pito tele o Samoa, ae ua faapotopoto ai isi nuʻu. O Apia e tu ai ofisa o le Malo ma fale pisinisi tetele o le atunuu.
Motu
[Teuteu | edit source]O motu uma o Samoa na foaina mai volekano.
E 10 motu o Sāmoa: Savaiʻi, Upolu, Manono, Apolima, Nuʻusafee, Fanuatapu, Nuʻulua, Namua, Nuʻutele ma Nuʻulopa. O motu o Manono, Apolima, ma Nuʻulopa e tu i le va o motu tele o Savaiʻi ma Upolu. O Savaiʻi le motu pito tele i Samoa, na soʻo ai lea o Upolu. E selau tolu sefulu maila le faataamilosaga o le motu o Upolu.
Gagana
[Teuteu | edit source]E lua gagana ua mafai ona faʻaogāina i Sāmoa, o le Gagana Faʻaperetania (Igilisi) ma le Gagana Faasamoa (Sāmoan).
Itūmālō
[Teuteu | edit source]E 11 itūmālō i Samoa. E 6 itumalo i Savaiʻi ma le 5 i Upolu ma motu laititi.[10]
(including minor islands) |
1 ma motu o Manono, Apolima and Nuʻulopa
2 ma motu laiti e fa i Aleipata ma le motu o Nuʻusafeʻe
3 ma nuʻu e lua i Upolu e iai Salamumu ma Leauvaʻa
Lotu
[Teuteu | edit source]O Sāmoa o se atunuu Lotu Kerisiano. Na amata le lotu Kerisiano i Samoa i le tausaga e 1830,[11] i le taunuʻu atu o le misionare John Williams i Sapapaliʻi i le motu o Savaiʻi. O le taimi foi lea na amata ai i Samoa le galuega a le Sosaiete a Misionare o Lonetona (L.M.S.).
O lotu o i totonu o Sāmoa o le Lotu Katoliko (Lotu Pope), Lotu E.F.K.S-Ekalesia Faapotopotoga Samoa, Lotu Mamona, Lotu Metotisi, Lotu Patipati, ma tele o isi tamaʻilotu kerisiano eseese ua faapena ona oo mai i totonu o Sāmoa. Sa i ai nisi atua sa faapena ona tapuai ai Sāmoa i aso ua mavae.
Ao le taimi nei, ua nao le toatasi lava le Atua ua faapena ona ifo taele ma tapuai a i tagata O Sāmoa ua nao le Tama o i Le lagi, le Atua, o le na faia i tatou i le faavae o Sāmoa, o loo faapea ona tusia ai upu nei: E faʻavae i le Atua Sāmoa.
Fa'asinomaga
[Teuteu | edit source]- ↑ "Samoa". CIA – The World Factbook. 26 October 2021. Archived from the original on 28 October 2021. Retrieved 24 January 2021.
- ↑ "Samoa Population and Housing Census 2021" (PDF). Archived from the original on 3 April 2019. Retrieved 10 January 2023.
- ↑ "Samoa". Central Intelligence Agency. 27 February 2023. Archived from the original on 28 October 2021. Retrieved 24 January 2021 – via CIA.gov.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 https://web.archive.org/web/20110721230100/http://www.sbs.gov.ws/Portals/138/PDF/census%20survey/Table%202.%20Population%20byregion%2C%20faipule%20district%202006.pdf Samoa Bureau of Statistics, 2006 Population by region, faipule districts, village, age and sex, Retrieved 2 January, 2010.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 "Samoa". International Monetary Fund. Archived from the original on 10 October 2018. Retrieved 10 October 2018.
- ↑ "Gini Index coefficient". CIA World Factbook. Archived from the original on 17 July 2021. Retrieved 16 July 2021.
- ↑ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (in English). United Nations Development Programme. 13 March 2024. Archived (PDF) from the original on 13 March 2024. Retrieved 13 March 2024.
- ↑ "Samoa skips Friday in time zone change". ABC Australia. 31 December 2011. Archived from the original on 3 January 2012. Retrieved 16 January 2012.
- ↑ Chang, Richard S. (8 September 2009). "In Samoa, Drivers Switch to Left Side of the Road". The New York Times. Archived from the original on 9 July 2017. Retrieved 23 May 2010.
- ↑ https://web.archive.org/web/20110605081449/http://www.paclii.org/ws/legis/consol_act/tca1963317/ Samoa Territorial Constituencies Act 1963, Pacific Islands Legal Information Institute, Retrieved 2 January, 2009
- ↑ http://130.195.86.216/tm/scholarly/tei-TanSamo-_N66610.html Samoa Anamua by Siaosi Tana (lomia muamua i le tausaga 1884), NZ Electronic Text Centre, Victoria University, Retrieved 2 January, 2010.