Jump to content

Sāmoa

From Wikipedia
(Redirected from Samoa)
Independent State of Samoa
Malo Saʻoloto Tutoʻatasi o Sāmoa (Samoan)
Flag of Samoa
Fu'a
Coat of arms of Samoa
Coat of arms
Mautauave: Faʻavae i le Atua Sāmoa
"Samoa is founded on God"
Vi'i o le Atunu'u: O Le Fuʻa o le Saʻolotoga o Sāmoa
"The Banner of Freedom"
Location of Samoa
Location of Samoa
Map of Samoa
Map of Samoa
Laumua
ma le a'ai e pitoisili ona tele
Apia
13°50′00″S 171°45′44″W / 13.83333°S 171.76222°W / -13.83333; -171.76222
Gagana a le
atunu'u
Samoa, Igilisi
Fa'aletagata
(2021)
Tapuaiga
(2021)
    • 97.9% Kerisiano (Lotu a le Malo)
      • 54.9% Lotu Porotesano
      • 18.8% Lotu Pope
      • 16.9% Lotu Mamona
      • 7.3% nisi vaega
        o Kerisiano
  • 1.7% leai se lotu
  • 0.4% nisi vaega o lotu[2]
Igoa o tagataSamoan
MaloRepapelika fa'apalemene
• O le Ao o le Malo
Tuimalealiʻifano Vaʻaletoʻa Sualauvi II
• Palemia
Fiamē Naomi Mataʻafa
• Fofoga Fetalai
Papaliʻi Liʻo Taeu Masipau
Fono FaitulafonoFono Aoao Faitulafono
Tuto'atasi 
• Treaty of Berlin
14 Iuni 1889
• Tripartite Convention
16 Fepuari 1900
• Fa'akolone e Siamani
1 Mati 1900
• Nofoia e Niu Sila
30 Aukuso 1914
• League tausi mavaega
17 Tesema 1920
• UN tausi mavaega
13 Tesema 1946
• Tuto'atasi
1 Ianuari 1962
Eria
• Atoa
2,831[3] km2 (1,093 sq mi) (167th)
• Vai (%)
0.3
Aofa'i o tagata
• November 2021 census
205,557[4] (176th)
• To'atele o tagata
70/km2 (181.3/sq mi)
GDP (PPP)2024 estimate
• Total
Increase$1.225 billion[5]
• Per capita
$5,962[5]
GDP (moni)2024 fuafuaina
• Atoa
Increase$908.561 million[5]
• Per capita
$4,420[5]
Gini (2013)Steady 38.7[6]
medium inequality
HDI (2022)Decrease 0.702[7]
high (116th)
TupeTālā (WST)
Sone TaimiUTC+13[8] (WST)
Fa'asologa o asodd/mm/yyyy
Itu e ave ai ta'avaleAgavale[9]
Fa'ailoga telefoni+685
ISO 3166 numeraWS
Initaneti TLD.ws

ʻO Sāmoa o se atunuʻu Polenīsia ʻi le vasa o le Pasefika. E lua motu tetele, Upolu ma Savaiʻi. E 180,741 (2006) le aofai o tagata e nonofo i totonu o Sāmoa.[4]Sa tūtoʻatasi Sāmoa i le tausaga 1962. Ua manumalo Sāmoa i le tutoatasi ua lana pule anamua, Niu Sila. O Sāmoa o le Atunuu muamua i le Pasefika na ia uluai maua le tutoatasi ao i lalo ai o le vaavaaiga a Niu Sila. I aso nei, e lua ni atumotu tetele i Samoa: O Sāmoa i Sisifo lea ua faaigoa o Sāmoa, ma Sāmoa i Sasaʻe lea ua faaigoa ia American Samoa, poʻo Amerika Sāmoa.

I nei taimi, o le Palemia o le Malo Tutoatasi o Sāmoa o Fiamē Naomi Mataʻafa. O le Tama ma Ao O Le Malo mo Sāmoa, o lea ua tulai ai le Afioga ia Tuiatua Tupua Tamasese Efi ina ua tuʻumalo le Susuga i le Malietoa Tanumafili II i le Aso Faraire,11 o Me 2007.

E toatele tagata Samoa e nonofo i fafo i isi atunuʻu i le lalolagi. E toatele lava e nonofo i Niusila, Amelika, Ausetalia, Hawaiʻi, Amelika Sāmoa, Fiti, Toga, Ausetalia, Europa, ma isi atunuu pei o Iapani.

O le tausaga 1722 na iloa muamua ai motu o Samoa e papalagi, mai i le fauvaa Holani Jacob Roggeveen, sosoʻo ai lea ia Louis-Antoine de Bougainville i le tausaga 1768.

Taulaga i Apia

[Teuteu | edit source]

O Apia le taulaga pito tele o Sāmoa, i le motu o Upolu. E 37, 708 (2006) tagata e nonofo i totonu o le taulaga o Apia.[4] O Apia o se nuʻu laititi ua faaigoa ai le taulaga pito tele o Samoa, ae ua faapotopoto ai isi nuʻu. O Apia e tu ai ofisa o le Malo ma fale pisinisi tetele o le atunuu.

O motu uma o Samoa na foaina mai volekano.

E 10 motu o Sāmoa: Savaiʻi, Upolu, Manono, Apolima, Nuʻusafee, Fanuatapu, Nuʻulua, Namua, Nuʻutele ma Nuʻulopa. O motu o Manono, Apolima, ma Nuʻulopa e tu i le va o motu tele o Savaiʻi ma Upolu. O Savaiʻi le motu pito tele i Samoa, na soʻo ai lea o Upolu. E selau tolu sefulu maila le faataamilosaga o le motu o Upolu.

E lua gagana ua mafai ona faʻaogāina i Sāmoa, o le Gagana Faʻaperetania (Igilisi) ma le Gagana Faasamoa (Sāmoan).

Itūmālō

[Teuteu | edit source]
Itūmālō o Samoa

E 11 itūmālō i Samoa. E 6 itumalo i Savaiʻi ma le 5 i Upolu ma motu laititi.[10]

    Upolu

    (including minor islands)

  1. Tuamasaga (Afega)
  2. Aʻana (Leulumoega)
  3. Aiga-i-le-Tai (Mulifanua)1
  4. Atua (Lufilufi)2
  5. Vaʻa-o-Fonoti (Samamea)

1 ma motu o Manono, Apolima and Nuʻulopa
2 ma motu laiti e fa i Aleipata ma le motu o Nuʻusafeʻe
3 ma nuʻu e lua i Upolu e iai Salamumu ma Leauvaʻa

Palu o le ʻAva, 1911

O Sāmoa o se atunuu Lotu Kerisiano. Na amata le lotu Kerisiano i Samoa i le tausaga e 1830,[11] i le taunuʻu atu o le misionare John Williams i Sapapaliʻi i le motu o Savaiʻi. O le taimi foi lea na amata ai i Samoa le galuega a le Sosaiete a Misionare o Lonetona (L.M.S.).

O lotu o i totonu o Sāmoa o le Lotu Katoliko (Lotu Pope), Lotu E.F.K.S-Ekalesia Faapotopotoga Samoa, Lotu Mamona, Lotu Metotisi, Lotu Patipati, ma tele o isi tamaʻilotu kerisiano eseese ua faapena ona oo mai i totonu o Sāmoa. Sa i ai nisi atua sa faapena ona tapuai ai Sāmoa i aso ua mavae.

Ao le taimi nei, ua nao le toatasi lava le Atua ua faapena ona ifo taele ma tapuai a i tagata O Sāmoa ua nao le Tama o i Le lagi, le Atua, o le na faia i tatou i le faavae o Sāmoa, o loo faapea ona tusia ai upu nei: E faʻavae i le Atua Sāmoa.


Fa'asinomaga

[Teuteu | edit source]
  1. "Samoa". CIA – The World Factbook. 26 October 2021. Archived from the original on 28 October 2021. Retrieved 24 January 2021.
  2. "Samoa Population and Housing Census 2021" (PDF). Archived from the original on 3 April 2019. Retrieved 10 January 2023.
  3. "Samoa". Central Intelligence Agency. 27 February 2023. Archived from the original on 28 October 2021. Retrieved 24 January 2021 – via CIA.gov.
  4. 4.0 4.1 4.2 https://web.archive.org/web/20110721230100/http://www.sbs.gov.ws/Portals/138/PDF/census%20survey/Table%202.%20Population%20byregion%2C%20faipule%20district%202006.pdf Samoa Bureau of Statistics, 2006 Population by region, faipule districts, village, age and sex, Retrieved 2 January, 2010.
  5. 5.0 5.1 5.2 5.3 "Samoa". International Monetary Fund. Archived from the original on 10 October 2018. Retrieved 10 October 2018.
  6. "Gini Index coefficient". CIA World Factbook. Archived from the original on 17 July 2021. Retrieved 16 July 2021.
  7. "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (in English). United Nations Development Programme. 13 March 2024. Archived (PDF) from the original on 13 March 2024. Retrieved 13 March 2024.
  8. "Samoa skips Friday in time zone change". ABC Australia. 31 December 2011. Archived from the original on 3 January 2012. Retrieved 16 January 2012.
  9. Chang, Richard S. (8 September 2009). "In Samoa, Drivers Switch to Left Side of the Road". The New York Times. Archived from the original on 9 July 2017. Retrieved 23 May 2010.
  10. https://web.archive.org/web/20110605081449/http://www.paclii.org/ws/legis/consol_act/tca1963317/ Samoa Territorial Constituencies Act 1963, Pacific Islands Legal Information Institute, Retrieved 2 January, 2009
  11. http://130.195.86.216/tm/scholarly/tei-TanSamo-_N66610.html Samoa Anamua by Siaosi Tana (lomia muamua i le tausaga 1884), NZ Electronic Text Centre, Victoria University, Retrieved 2 January, 2010.