Gagana faʻa Sāmoa
ʻO le gagana Sāmoa ʻo le gagana moni a Sāmoa (Sāmoa i Sisifo), ʻatoa foʻi ma Amerika Sāmoa (Sāmoa i Sasaʻe).
ʻO le gagana Sāmoa e i totonu o le liʻo o ʻĀiga o gagana o Austronesia. ʻO lenā ʻāiga e aofia ai le gagana faʻatoga, faʻatokelau, faʻatuvalu, ma malagasy.
ʻO le gagana Sāmoa e faʻaaogaina e le tele o isi atunuʻu i le Pasefika. E pei ʻo aso anamua, i motu e pei o Tuvalu, Toʻelau, ma Nauru sa leai ni a latou Tusi Paʻia i a latou lava gagana. ʻO le Tusi Paʻia Sāmoa sa faʻaaogāina e nā motu lāiti mo le faiga o a latou tapuaʻiga ma a latou misasā.
ʻO le gagana Sāmoa, ʻo le lona tolu lea o gagana faʻaaogāina tele i Niu Sila. E tele nisi tagata i Niu Sila latou te iloa nai ʻupu faʻasāmoa e pei o ʻupu nei: mālō, pīsupo, povi māsima, sapasui, sole, suga, talofa, uso.
Niu Sila: I totonu o Niu Sila, e tusa ma le 47% o tagata Sāmoa e fananau i Niu Sila e mafai ona talanoa pē faʻaaogā foʻi le gagana Sāmoa. ʻO lona uiga, ʻua sili atu tagata fananau i Niu Sila ʻua leiloa faʻaaoga pē lē mafai foʻi ona talanoa i le gagana Sāmoa.
Upu Igilisi - Sāmoa
[Teuteu | edit source]| Igilisi | Gagana Sāmoa[1] |
|---|---|
| Yes | ‘ioe |
| No | Leai |
| Please | Fa‘amolemole |
| Thank you | Fa‘afetai |
| Thatʻs all right | ‘Ua lelei |
| big - small | tele - la‘itiiti |
| quick - slow | vave/tope - gese |
| early - late | vave - tuai |
| cheap - expensive | taugōfie - taugatā |
| near - far | latalata - mamao |
| hot - cold | vevela - malulū |
| full - empty | tumu - gaogao |
| easy - difficult | faigōfie - faigatā |
| heavy - light | mamafa - māma |
| open - shut | tatala - tapuni |
| right - wrong | sa‘o - sesē |
| old - new | tuai - fou |
| old - young | matua - talavou |
| beautiful - ugly | ʻaulelei / ʻauleaga |
| good - bad | lelei - leaga |
| better - worse | feoloolo - leaga tele |
| south - north | Saute - Matu |
| east - west | Sasaʻe - Sisifo |
Numera
[Teuteu | edit source]O numera:—
| Numera | Gagana Sāmoa | Igilisi |
|---|---|---|
| 1 | tasi | one |
| 2 | lua | two |
| 3 | tolu | three |
| 4 | fa | four |
| 5 | lima | five |
| 6 | ono | six |
| 7 | fitu | seven |
| 8 | valu | eight |
| 9 | iva | nine |
| 10 | sefulu | ten |
| 11 | sefulu ma le tasi | eleven |
| 12 | sefulu ma le lua | twelve |
| 20 | luafulu or lua sefulu | twenty |
| 30 | tolugafulu or tolu sefulu | thirty |
| 40 | fagafulu or fa sefulu | forty |
| 50 | limagafulu or lima sefulu | fifty |
| 60 | onogafulu or ono sefulu | sixty |
| 70 | fitugafulu or fitu sefulu | seventy |
| 80 | valugafulu or valu sefulu | eighty |
| 90 | ivagafulu or iva sefulu | ninety |
| 100 | selau | one hundred |
| 200 | lua lau | two hundred |
| 300 | tolugalau or tolu selau | three hundred |
| 1000 | afe | one thousand |
| 2000 | lua afe | two thousand |
| 10,000 | mano or sefulu afe | ten thousand |
| 1,000,000 | miliona (loan word) | one million |
Faʻamaumauga
[Teuteu | edit source]- ↑ New Zealand Electronic Text Centre, A Grammar and Dictionary of the Samoan Language, with English and Samoan vocabulary by Rev George Pratt, 1893, London Missionary Society. Retrieved 29 January, 2009.